Արթուր Վարելջյան

p. 15

1.

1 We’ll go / We’re going to the beach this Friday. Do you want to come? 2 I don’t think I’ll finish / I’m finishing this homework. 3 I won’t go / I’m not going to university this year. I want to take a year off. 4 I’ve got an appointment with the dentist tomorrow. I’m seeing / I’ll see her at 10 am. 5 Daisy’s learning to fly. She’ll be / She’s going to be a pilot. 6 I’m not eating / going to eat chocolate. That’s my resolution for next year. 7 Argentina will win / are winning the next World Cup. That’s what I think. 8 We’re flying / We will fly on Friday. I’m so excited.

2.

A good friend …

always tells you what they’re thinking,

never criticises you.

always listens when you have a problem.

p. 14

1.

1-c

2-a

3-d

4-c

5-b

2.

It’s 2 am and I’m lying in bed. I’m trying to get to sleep, but I can’t. I have had trouble sleeping for about a month now. I’d tried different things to help sleep, but nothing worked. My mind don’t want to stop. A lot happens in my life right now. It’s exam time, so I’ve been studied a lot. There’s also the question of the next year. I’m thinking it for ages. Mum and Dad want me to go to university, but I’m not sure what to do.

Խորհրդային Հայաստանը չեղյալ հայտարարեց նախկին իշխանության արտաքին պայմանագրերը և նոր հիմունքներով մի շարք երկրների հետ հաստատեց դիվանագիտական կապեր։ Հայաստանի լիազոր-ներկայացուցչություններ հաստատվեցին Խորհրդային Ռուսաստանում, Վրաստանում, Ուկրաինայում և Ադրբեջանում։ Մոսկվայի հայկական ներկայացուցչության միջոցով աշխատանք էր տարվում Հայաստանին տնտեսական և այլ կարգի օգնություն կազմակերպելու համար։ Հյուպատոսություններ էին գործում Սուխումում, Բաթումում, Վլադիկավկազում (Լեռնային Հանրապետություն), Տաշքենդում (Թուրքեստան)։

Հայաստանը կապեր ուներ իր անմիջական հարևաններ Պարսկաստանի և Թուրքիայի հետ։ Դժվարություններ գոյություն ունեին Թուրքիայի հետ հարաբերություններում, որի զորքերը շարունակում էին գտնվել Ալեքսանդրապոլում։ Հայ-թուրքական հարաբերությունների լարվածության հիմնական պատճառը Թուրքիայի կողմից հայկական հողերի զավթումն էր և հայության ցեղասպանությունը։ 1922թ. հանրապետության ներկայացուցիչը Ռուսաստանի պատվիրակության կազմում մասնակցեց Ջենովայի կոնֆերանսին, իսկ ռուս-գերմանական պայմանագրով Գերմանիան ևս ճանաչեց ՀԽՍՀ-ը։

Մի շարք երկրների հետ գոյություն ունեին տնտեսական-առևտրական կապեր։ Առևտրական պայմանագիր էր կնքվել Պարսկաստանի Մակուի խանության հետ, որտեղից գնվում էր հացահատիկ։ Կոստանդնուպոլսում Հայաստանի ներկայացուցչի միջոցով տնտեսական կապեր էին հաստատվել Եվրոպայի և Ամերիկայի հայկական համայնքների հետ։ Հայաստանում գործում էր իտալական «Սագո» ընկերությունը։

Շարունակվում էր Մերձավոր Արևելքում Օգնության ամերիկյան կոմիտեի (Ամերկոմ) նպաստը հայ ժողովրդին։ Կոմիտեն Հայաստանում պահում էր մինչև 25 հազար որբ երեխաներ ու հիվանդներ։ 1921թ. մարդասիրական օգնություն կազմակերպեց նաև Անգլիական օգնության կոմիտեն։ Նրա միջոցներով Միջագետքից Հայաստան փոխադրվեցին հայ գաղթականների խոշոր խմբեր։

Դիվանագիտական հարաբերությունների առկայությունն, ըստ էության, անկախ պետականության արտահայտություն էր։ Սակայն, չնայած դրան, Հայաստանի արտաքին, ինչպես նաև ներքին քաղաքականության մեջ աստիճանաբար ուժեղանում էր Խորհրդային Ռուսաստանի ազդեցությունը։

Հայաստանի անկախության հռչակումից հետո բավականին բարդ հարաբերություններ ստեղծվեցին Ռուսաստանի հետ։ 1917թ. Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Ռուսաստանում փաստորեն առաջացել էին երկու հակադիր ուժեր, որոնք քաղաքացիական կռիվներ էին մղում իրար դեմ։ Դրանցից մեկը Խորհրդային Ռուսաստանն էր (ՌԽՖՍՀ)։ Նա պայքարում էր խորհրդային կարգերը ամբողջ Ռուսաստանում հաստատելու համար։ Այլ կերպ Խորհրդային Ռուսաստանին կոչում էին «կարմիրներ»։ Մյուս կողմը հին կարգերի պահպանման կողմնակից ուժերն էին, որոնք չէին ընդունում բոլշևիկյան կարգերը։ Սրանց էլ կոչում էին «սպիտակներ»։ Ռուսաստանի հարավային և արևելյան շրջաններում ստեղծվեցին մի շարք ոչ խորհրդային պետական կազմավորումներ՝ Կուբանի, Թերեքի, Դոնի, Ղրիմի. Սիբիրի և այլն։ Սրանց ղեկավարում էին նախկին ցարական գեներալներ։

Հարկ է նշել, որ նորանկախ Հայաստանի կառավարությունը ի սկզբանե չկարողացավ նորմալ հարաբերություններ հաստատել Խորհրդային Ռուսաստանի հետ, թեև այդ ուղղությամբ որոշ փորձեր արվեցին։ Դրա հիմնական պատճառն այն էր, որ Հայաստանի իշխանությունները չէին ընդունում խորհրդային վարչաձևը։ Իր հերթին խորհրդային կառավարությունն էլ ցանկություն չուներ ճանաչելու Հայաստանի անկախությունը։

Դրան հակառակ բավականին սերտ հարաբերություններ հաստատվեցին Ռուսաստանի հարավի և Սիբիրի ոչ խորհրդային պետական կազմավորումների հետ։ Հայաստանն այնտեղ դիվանագիտական ներկայացուցչություններ բացեց։ Հայաստանը նյութական որոշակի օգնություն ստացավ ոչ խորհրդային պետական կազմավորումների ու հատկապես գեներալ Ա. Դենիկինի գլխավորած Հյուսիսային Կովկասի կառավարությունից։ Լավ կապեր էին հաստատվել նաև Ուկրաինայի, Սիբիրում՝ ծովակալ Կոլչակի կառավարության հետ և այլն։ Հայ-ռուսական հարաբերությունների այս վիճակը շարունակվեց մինչև 1920թ. սկզբները։

Упражнение 4. Измените предложения по образцу. Запишите их.

Образец: Нитка толще волоса. Волос тоньше нитки.

1. Зимний день короче летнего.-Летний день дольше летнего.  2. Золото тяжелее железа.-Железо легче золота. 3. Медь тверже свинца.-свинец мягче меди.  4. Гималайские горы выше кавказских гор.-Кавказские горы выше гималайских. 5. Я пришел раньше вас.-вы пришли позже меня.

6. Он бывает здесь чаще тебя.-ты бываешь здесь реже его.  7. Зачет проще экзамена.-экзамен сложнее зачета.

Упражнение 5. Напишите вместо точек прилагательные в форме

сравнительной степени:

Этот город красивый, а тот красивейший .

Эта девушка красивая, а та красивейшая.

Это здание красивое, а то красивейшее.

Эти горы красивые, а те красивейшие.

Этот текст интересный, а интереснейший.

Эта книга интересная, а та интереснейшая.

Это задание интересное, а то интереснейшее.

Эти тексты интересные, а те интереснейшие.

Этот коридор длинный, а тот длиннейший.

Эта река длинная, а та длиннейшая.

Это пальто длинное, а то длиннейшее.

Эти коридоры длинные, а те длиннейшие.

Этот дом высокий, а тот высочайший.

Эта комната высокая, а та высочайшая ,

Это здание высокое, а то высочайшее.

Эти дома высокие, а те высочайшие.

Этот журнал хороший, а тот лучший.

Эта статья хорошая, а та лучшая.

Это пальто хорошее, а то лучшее .

Эти туфли хорошие, а те лучшие.

Этот карандаш плохой, а тот худший.

Эта ручка плохая, а та худшая.

Это перо плохое, а то худшее.

Эти карандаши плохие, а те худшие.

1․Ի՞նչ աշխատանք է կատարվում, երբ 220 Վ լարման ցանցին միացված  էլեկտրական լամպի պարույրով անցնում է 4 Կլ լիցք:

A=U*q=220*4=880Ջ

2․Ինչի՞ է հավասար լարումը էլեկտրական ջերմատաքացուցիչի վրա, եթե դրանով 40 Կլ լիցք անցնելիս կատարվում է 1600 Ջ աշխատանք:

U=A/q=1600/40=40Վ

3․ Փորձարարը պետք է չափի էլեկտրական լարումը ջերմատաքաչուցիչի ծայրերին: Ո՞ր դեպքում է նա ճիշտ միացրել վոլտաչափը շղթային:

Ճիշտ պատասխանն է գ-ն, քանի որ վոլտաչափը միացրած է սարքին զուգահեռ։

4․Որոշեք Երևանից Գորիս  ձգվող 12 մմ² լայնական հատույթի մակերես ունեցող երկաթե հաղորդալարի դիմադրությունը, եթե այդ քաղաքների միջև հեռավորությունը 240 կմ է: Երկաթի տեսակարար դիմադրությունը 0.1 Օմ·մմ²/մ է:

R=0.1*2400/12=20Օմ

5․Ինչի՞ է հավասար 620 Օմ դիմադրություն ունեցող պարույրով անցնող հոսանքի ուժը, եթե նրա ծայրերում կիրառված լարումը 12 Վ է:

I=U/R=12/620=3/155Ա

1․ Վ լարման համար հաշվարկված քանի՞ միատեսակ լամպ է անհրաժեշտ հաջորդաբար միացնել, որպեսզի ստացված տոնածառի ծաղկաշղթան հնարավոր լինի միացնել 100 Վ լարման ցանցին:

100*1Վ=100Վ

Պետք է 100 լամպ

2․ 35 Օմ և 7 Օմ դիմադրություն ունեցող 2 ռեզիստորներ միացված են հաջորդաբար: Նրանցից որի՞ ծայրերում է լարումը փոքր և քանի՞ անգամ:  

U1>U2

U1/U2=R1/R2=5

3․ Որոշեք նկարում պատկերված շղթայի տեղամասի դիմադրությունը, եթե միմյանց միացված ռեզիստորների դիմադրությունները համապատասխանաբար հավասար են՝ R1 = 6 Օմ, իսկ R2 = 8 Օմ: 

R=6+8=14 Օմ

4․ Ինչի՞ է հավասար նկարում պատկերված շղթայի տեղամասի ընդհանուր դիմադրությունը, եթե միմյանց զուգահեռ միացված միատեսակ լամպերից յուրաքանչյուրի դիմադրությունը 33 Օմ է: 

1/R=1/R1+1/R2+1/R3=1/33+1/33+1/33=3/33=1/11Օմ

5․ Լարումը նկարում պատկերված շղթայի տեղամասում 50 Վ է, իսկ հոսանքի ուժը՝ 1 Ա: Որոշեք երկրորդ ռեզիստորի դիմադրությունը, եթե առաջինինը՝ 5 Օմ է: 

I=U/R R=U/I

R=50Օմ

R2=R-R1=45Օմ

1922թ. սկզբին տեղի ունեցավ Հայաստանի խորհուրդների 1-ին համագումարը։ Այն քննարկեց մի շարք հարցեր, որոնց մեջ կենտրոնականը Հայաստանի սահմանադրության ընդունումն էր։ Վերջինս փաստորեն կրկնում էր Ռուսաստանի սահմանադրությունը։ Սահմանադրության վերջին հոդվածները ներկայացնում էին հանրապետության խորհրդանիշերը՝ պետական զինանշանը և պետական դրոշը։ Զինանշանի հեղինակն էր նկարիչ Մարտիրոս Սարյանը։ Հետագայում (1944թ.) ընդունվեց նաև պետական հիմնը՝ երգահան Արամ Խաչատրյանի երաժշտությամբ։

Չնայած ՀԽՍՀ սահմանադրության որոշ ձևական կողմերին, այն ամրագրում էր Հայաստանի պետականության հիմնական օրենքները։ 1922թ. սահմանադրությունն առաջինն էր հայոց պետականության պատմության մեջ։

Հայաստանի խորհուրդների 1-ին համագումարը, քննարկելով Անդրկովկասյան Դաշնության (ֆեդերացիայի) կազմակերպման հարցը, հավանություն տվեց դրա մտահղացմանը։ Խորհրդային իշխանության առաջնորդ Վ. Ի. Լենինը Կովկասի կոմունիստների առաջ խնդիր էր դնում ստեղծել հանրապետությունների սերտ դաշինք։ Դաշնությունը (ֆեդերացիան) պետական միավորման այն ձևն է, երբ տարբեր ինքնիշխան պետություններ միավորվում են մի նոր՝ դաշնային պետության մեջ՝ պահպանելով իրենց ինքնիշխանությունը։

1922թ. մարտի 12-ին Անդրկովկասի 3 հանրապետությունների ներկայացուցիչների կոնֆերանսը հաստատեց դաշնային պայմանագիր։ Դրանով հիմնադրվեց նրանց ֆեդերացիան՝ Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետությունը (ԱԽՖՍՀ)։ Հայաստանը, Ադրբեջանը և Վրաստանը հիմնականում պահպանում էին իրենց ինքնիշխանությունը։ Անդրկովկասյան Դաշնությունը գոյատևեց մինչև 1936 թվականը։

1922թ. գործնական իմաստով քննարկվում էր այն հարցը, թե ինչպիսի միջպետական հարաբերությունների մեջ պետք է լինեն նախկին Ռուսաստանի կայսրության տարածքի վրա ստեղծված խորհրդային հանրապետությունները։ Վ. Ի. Լենինի առաջարկությամբ խորհրդային հանրապետությունները, այդ թվում՝ Ռուսաստանը, միավորվելու էին նոր ընդհանուր պետականության՝ Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության (ԽՍՀՄ) մեջ՝ պահպանելով իրենց անկախությունը և Միությունից դուրս գալու իրավունքը։

1922թ. դեկտեմբերի 30-ին տեղի ունեցավ ԽՍՀՄ խորհուրդների 1-ին համագումարը, որին մասնակցում էին խորհրդային 4 հանրապետություններ՝ ՌԽՖՍՀ-ն, Ուկրաինան, Բելոռուսիան (Բելառուսը) և ԱԽՖՍՀ-ը։ Համագումարը հաստատեց ԽՍՀՄ-ի ստեղծման մասին հռչակագիրը և պայմանագիրը։ Հայաստանի ԽՍՀ-ն Անդրկովկասյան Դաշնության միջոցով մտավ ԽՍՀՄ կազմի մեջ։

Անդրկովկասյան Դաշնության և ԽՍՀՄ-ի կազմավորումով էականորեն փոխվեց Հայաստանի ԽՍՀ կարգավիճակը։ Եթե մինչև այդ Խորհրդային Հայաստանը այս կամ այն չափով անկախ պետություն էր, ապա ԽՍՀՄ-ի ստեղծումից հետո նրա ինքնիշխանությունը զգալի չափով թուլացավ։

ԽՍՀՄ-ի կազմավորումը ազգային հարցի լուծման ձև էր, սակայն այն փաստորեն չլուծվեց։ ԽՍՀՄ-ը՝ այդ դաշնային կամ միութենական ֆեդերացիան, իրականում դարձավ միաձույլ, կենտրոնացված պետություն, կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությամբ։ Այդ պետության մեջ ժողովուրդների դժգոհության ձայնը և ազգային տարաձայնությունները խեղդվեցին։ Այդ և այլ պատճառներով ԽՍՀՄ-ը կարողացավ գոյատևել միայն յոթ տասնամյակ և կազմալուծվեց 1991թ.։

Այդուհանդերձ, ԽՍՀՄ-ի կազմում Հայաստանն ունեցավ մեծ նվաճումներ, նրա պաշտպանությունը դարձավ ապահով։

Միտոզը բջջի բաժանումն է, որի դեպքում կորիզում և ցիտոպլազմայում տեղի են ունենում մի շարք միմյանց հաջորդող, կանոնավոր գործընթացներ, որոնք ի վերջո բերում են բջջի գենետիկական նյութի հավասար բաշխմանը առաջացած դուստր բջիջների միջև։ Կորիզակիսումը օնտոգենեզի կարևոր գործընթացներից մեկն է։ Միտոտիկ բաժանումը ապահովում է բազմաբջիջ էուկարիոտ օրգանիզմների աճը հյուսվածքային բջիջների հաշվին։

Հնարավոր է դառնում որոշել քրոմոսոմների չափսերը, ձևը, կառուցվածքը, քանակը : Յուրաքանչյուր քրոմոսոմ երկարավուն, խիտ մարմնիկ է, որը կազմված է սեղմվածքներով միմյանցից սահմանազատված մի քանի մասերից : Տարբերում են առաջնային սեղմվածքը կամ ցենտրոմերը։ Ցենտրոմերն այն տեղն է, որին բաժանման ժամանակ միանում են բաժանման իլիկի թելիկները: Քրոմոսոմի վրա կարող է լինել երկրորդային սեղմվածք:

Յուրաքանչյուր քրոմոսոմ բաղկացած է պարուրաձև ոլորված ԴՆԹ-ի երկու թելից (մոլեկուլ), որոնք կոչվում են քրոմատիդներ կամ դուստր քրոմոսոմներ:

Բջջի կենսական կամ միտոտիկ ցիկլում տարբերում են.

1. ինտերֆազ կամ նախապատրաստական շրջան. դա երկու բաժանումների միջև ընկած ժամանակահատված է, որի ընթացքում բջիջն աճում է, գործում և նախապատրաստվում բաժանման,
2. բջջի բուն բաժանման շրջան։

Բջջի բուն բաժանումը ընթանում է միմյանց հաջորդող չորս փուլերով՝ պրոֆազ, մետաֆազ, անաֆազ, թելոֆազ։

Հայաստանի ռազմական պարտությունը առաջ բերեց քաղաքական ճգնաժամ։ Նոյեմբերի 25-ին Ալեքսանդրապոլում (Գյումրի) սկսվեցին հաշտության բանակցությունները։ Հայկական պատվիրակությունը ղեկավարում էր Ալ. Խատիսյանը, իսկ թուրքականը՝ Նրանց զորքերի հրամանատար Քյազիմ Կարաբեքիր փաշան։ Վերջինս հայկական պատվիրակությանը թելադրեց հաշտության պայմանները, իսկ նոյեմբերի 30-ին Հայաստանին ներկայացրեց վերջնագիր։

Հաշվի առնելով հայ ժողովրդի գլխին կախված թուրքական մահացու վտանգը՝ Հայաստանի կառավարությունը իր գոյության մայրամուտին՝ դեկտեմբերի 1-ին, հարկադրված ընդունեց թուրքական դաժան վերջնագրի պայմանները։ Եվ 1920թ. դեկտեմբերի 2-ի լույս 3-ի գիշերը Ալ. Խատիսյանը ստորագրեց Ալեքսանդրապոլի հաշտության պայմանագիրը։ Սակայն մինչ այդ, դեկտեմբերի 2-ին, ՀՀ կառավարությունը արդեն հրաժարական էր տվել, հետևաբար հայկական պատվիրակության ստորագրությունը չուներ իրավական ուժ։ Այդուհանդերձ, փաստը կատարվել էր, և Հայաստանին էր պարտադրվել մի ծանր պայմանագիր։

Ամենից առաջ Թուրքիայի պարտադրանքով Հայաստանը հրաժարվում էր Սևրի դաշնագրից։ Պայմանագրով Թուրքիային էին անցնում Կարսի մարզը և Սուրմալուի գավառը։ Վերջինս երբեք չէր եղել Թուրքիայի կազմում։ Նախիջևանի մարզը նույնպես անցավ Թուրքիայի հովանու տակ, որը շուտով (Մոսկվայի պայմանագրով) հանձնվեց Ադրբեջանին։ Հայ-թուրքական պետական սահմանը դարձան Ախուրյան և Արաքս գետերը։ Պայմանագրի համաձայն Հայաստանին թույլատրվում էր ունենալ խիստ սահմանափակ թվով զինուժ և այլն։