Արթուր Վարելջյան

Ոչ բնական շարժումների ժամանակ կարող են վնասվել հոդը կազմող կապանները: Վնասված տեղում առաջանում է այտուց, երբեմն` արյունազեղում, սուր ցավեր: Նման վնասվածքի դեպքում, որպես առաջին օգնություն՝ ցավը մեղմելու և այտուցները կանխելու համար, մարմնի վնասված մասում պետք է սառը թրջոց դնել:

Ծանր վնասվածքների դեպքում ոսկրերը, երբեմն կոտրվում են: Այդ դեպքում շատ կարևոր է   պահպանել լիակատար հանգիստ, իսկ վնասվածի շրջանում` լիովին անշարժություն: Վնասված վերջույթը կարող ենք անշարժացնել բեկակալի միջոցով:

Նյութը տարածության մեջ որոշակի ծավալ զբաղեցնող մասնիկների համախումբ է խիստ որոշակի հատկություններով,կառուցվածքով,զանգվածով օժտված:Նյութերը բաժանվում են`պարզ և բարդի:

Պարզ են կոչվում այն նյութերը,որոնք կազմված են մեկ տարրի ատոմներից:

Բարդ են կոչվում այն նյութերը,որոնք կազմված են երկու կամ ավելի տարրի ատոմներից:

Տարրը որոշակի ատոմների տեսակ է:

Պարզ նյութերը բաժանվում են մետաղների և ոչմետաղների:

Մետաղները, բացի սնդիկից պինդ են,պլաստիկ են,ունեն մետաղցական փայլ,ունեն ջերմա- և էլեկտրահաղորդականություն,արըաքին շերտում ունեն չորսից քիչ էլեկտրոններ,շերտը ավարտելու համար կորցնում են էլեկտրոնները առաջացնելով դրական իոններ:

Ոչմետաղները,եթե պինդ են փխրուն են,մեծ մասամբ հեղուկ կամ գազային նյութեր են,չունեն փայլ,չունեն ջերմա- և էլեկտրահաղորդականություն,չունեն մետաղական փայլ,վերջին շերտում ունեն չորսից ծատ էլեկտրոններ,շերտը ավարտելու համար ընդունուն են էլեկտրոններ առաջացնելով բացասական իոններ:

Բարդ նյութերը բաժանվում են`օքսիդների,թթոիների,հիմքերի և աղերի:

Օքսիդներ են կոչվում այն բարդ նյութերը,որոնք կազմված են երկու տարրի ատոմներից,որոնցից մեկը թթվածինն է:

Թթուներ են կոչվում այն բարդ նյութերը,որոնք կազմված են ջրածնի ատոմներից և թթվային մնացորդից:

Աղեր են կաչվում այն բարդ նյութերը,որոնք կազվված են մետաղի ատոմներից և թթվային մնացորդից:

Հիմքեր են կոչվում այն բարդ նյութերը,որոնք կաղմված են մետաղի ատոմներից և հիդրօսո խմբերից:

Թթուները`

HCl-աղաթթու-քլորիդ

HNO_{3-ազատակսն թթու,նիտրատ}

H₂SO_{4-ծծմբական թթու,սուլֆատ}

H₂CO_{3-ածխաթթու,կարբոնատ}

H₂SiO_{3-սիլիկաթթու,սիլիկատ}

H₃PO_{4-ֆոսֆորական թթու,ֆոսֆատ}

Կալիումի կարբոնատ-KCO3

Մագնեզիումի ֆոսֆատ-Mg(PO4)

Ալյումինի սուլֆատ-Al(SO4)

Բարիումի սիլիկատ-Ba(CI)

Երկաթի(ii) ֆոսֆատ-Fe(PO)2

Երկաթի (iii)սուլֆատ-Fe(SO)3

Ցինկի քլորիդ-ZnCl2

Կալցիումի ֆոսֆատ-Ca(PO)

Մագնեզիումի նիտրատ-Mg(NO)

Օքսիդներ են կոչվում այն բարդ նյութերը, որոնք կազմված են տարրի ատոմներից, որոնցից մեկը թթվածինն է,

Թթուները այն բարդ նյութերն են, որոնք կազմված են ջրածնի ատոմներից և թթվային մնացորդից:

Հիմքեր են կոչվում այն բարդ նյութերը, որոնք կազմված մետաղի ատոմներից և հիդրօքսիդների խմբերից:

Մարդը ի տարբերություն կենդանիների ունի ուղղաձիք քայլվածք, որը կապված է հենաշարժողական համակարգի հետ: Մասնավորապես հետևյալ հատվածները օգնում են ուղիղ քայլել.

• Ողնաշարի չորս կորությունները, որոնք օգնում են հավասարակշռությունը պահելուն
• Լայն կրծքավանդակը
• Լայն կոնքագոտին, որը ծառայում է որպես հենարան
• Կամարաձև ոտնաթաթը, որը օգնում է թուլացնել ցնումների ուժը:

Թուրքիան երկիր է  Եվրասիայում, պետություն տեղակայված Ասիայի հարավ-արևմուտքում, որոշ մասը՝ հարավային Եվրոպայում։ Ժամանակակից Թուրքիայի Հանրապետությունը կազմավորվել է 1920-ական թվականանների սկզբին`   Օսմանյան կայսրության փլուզման արդյունքում։Թուրքիան արևելքից սահմանակից է Վրաստանի, Հայաստանի, Ադրբեջանի և Իրանի հետ, հարավից` Իրաքի և Սիրիայի հետ, արևմուտքից՝ Հունաստանի և Բուլղարիայի հետ։ Թուրքիայի ափերը ողողում են չորս ծովեր՝ Սև ծով, Միջերկրական, Էգեյան և Մարմարյա ծովեր։

Թուրքիան աշխարհի այն փոքրաթիվ երկրներից է, որի տարածքը միաժամանակ գտնվում է երկու աշխարահամասերում՝ Ասիայում և Եվրոպայում: Նրա հիմնական մասը՝ Անատոլիան (երկրի տարածքի 97 %-ը), գտնվում է Ասիայում, այդ պատճառով էլ Թուրքիան համարվում է ասիական երկիր: Եվրոպական մասը (պատմական անունը՝ Արևելյան Թրակիա) Բալկանյան թերակղզու ծայրագույն հարավ-արևելքն է:

Չորային շրջաններում մշակում են ցորեն, գարի, կորեկ, լոբի, բուծում են ոչխարներ ու անգորական այծեր, որոնք տալիս են նուրբ, մետաքսանման բարձրորակ բուրդ՝ մոհեր: Զարգացած է նաև շերամապահությունը:Մշտադալար թփուտների, պուրակների և այգիների փարթամ կանաչով են պատված ծովափնյա հարթավայրերը: Այստեղ ցրտեր գրեթե չեն լինում: Սև ծովի ափերին ամբողջ տարին առատ անձրևներ են տեղում, մինչդեռ միջերկրածովյան ափերին տեղումները շատ ավելի քիչ են: Խիտ բնակեցված ափամերձ շրջաններում աճեցնում են խաղող, մրգեղեն, ցիտրուսներ, ձիթենի, եգիպտացորեն, բրինձ, ծխախոտ, շաքարի ճակնդեղ: 

Վարդանը քարերով (ինչո՞վ) ամրացրել էր իր նկուղը:

Ծանոթների միջոցով (ումո՞վ) նա տեղավորվեց աշխատանքի:

Այն առարկան, ինչով կամ ինչի միջոցով կատարվում է գործողությունը, կոչվում է միջոցի խնդիր:

Հարցերը փոխարինիր միջոցի խնդիրներով:

• Ժայռի գագաթը միայն (ինչո՞վ) կարելի է բարձրանալ:
• Փոքրիկ տունը գյուղում առանձնանում էր գեղեցկությամբ:
• Նա իր սև գործն անում էր հանցագործի  միջոցով:
• Աղջկա մազերը կապված էին մազակալով:
• Այդ օրերին քաղաքն ապրում էր թագավորով:
• Հարցերին պատասխանող պարոնը գործակալի միջոցով մոտեցավ մեքենային:

Ընդգծիր միջոցի խնդիրները:

• Ջեքը նկարահանող խցիկով կաշկանդում էր ներկաներին:
• Նավաստին նրանց խուճապին հետևում էր ներողամիտ ժպիտով:
• Նավը սուրի նման հսկա քթամասով ճեղքում էր ջուրը:
• Ընկերոջ միջոցով լուրը հասցրեց գյուղացիներին:
• Սպիտակ ձին թռչում էր, ոտքերով դոփում գետինը:
• Ծերունին հաճախ էր իր թոռնիկ Կարոյով հպարտանում:

Վերլուծիր նախադասությունը:

• Արտերում հասած ցորենները ծփում էին, հողի մշակները մրսում էին խրամատներում և անվարժ ձեռքերով շարժում էին հրացանի ձգանը:

Կետադրիր:

1. Արյունոտվում էր զորավարի սիրտը իր հայրենիքի` Իտալիայի թշվառ վիճակից:
2. Մենք` երեխաներս,  հիանում էինք նորելուկ գառնուկով:
3. Ես երկու ձեռքով գրկել էի նորածին երեխային, և նա խաղաղ քնել էր իմ գրկում:
4. Ընկերս, շրջապատում հայտնի իր անասելի չարություններով, բակից տուն չէր գալիս:
5. Անձրևների և հալոցքի ջրի լեռնային ապարները մաշեցնող շիթերը, քայքայում են նաև շատ հանքային աղեր:
6. Քամին շպրտում է փեթակների տանիքները, և փեթակների մեջ անձրև է լցվում:
7. Երեխան, ձին բերելու գնացած ձորի այս լանջին մոլորվում է:
8. Ճաք է տվել մեծ ժայռը և չի փլվում, և մարդ չգիտի թե որտեղ կառուցի իր տունը:
9. Պայծառ է նա որպես մշտաբորբոք փարոս, և վառվում է հրով անշեջ բոսոր:
10. Այդ բոլորի փոխարեն ունեինք մի գեր անհաջող գեներալ` Վիտտորիո Էմմանուել բարակ, երկար վզով:

Գտնել ուղիղ և հանգման խնդիրները:

1. Ջրաղացպանը չիբուխը դրել էր բերանին և գոհ ծխում էր:
2. Հայրս մեզ գնում էր խաշխաշով բլիթներ:
3. Այդ օրը տեսուչը կանչեց ինձ և մանրամասն հարցեր տվեց:
4. Բոլորին հետաքրքրող երիտասարդը վերադարձավ գյուղ:
5. Փորձված զինվորն անընդհատ խրատում էր նորեկներին:
6. Վասոն մոտեցավ խորտկարանին և բացեց ժանգոտած դուռը:

Զբոսաշրջիկները մոտեցան եկեղեցուն – ինչի՞ն:

Երեխան հավատում էր մոր խոսքին – ինչի՞ն:

Ծեր կինն աղոթում էր Աստծուն – ու՞մ:

Փողոցով քայլելիս ժպտում էր բոլորին – ու՞մ:

Հանգման խնդիրը լրացնում է չեզոք բայերին (որոնք վ մասնիկը չեն կարող ստանալ), պատասխանում է ու՞մ և ինչի՞ն հարցերին:

Հարցերի փոխարեն գրել հանգման խնդիրներ:

• Լավան մոտենում էր քաղաքին (ինչի՞ն):
• Մի քանի օր անց որսորդներն են օգնության հասնում (ո՞ւմ):
• Ունկնդիր եղա հողմի խենթ ձայնին (ինչի՞ն):
• Անսպասելի ես հանդիպեցի ուսուցչիս (ո՞ւմ):
• Քայլ առ քայլ առաջ գնալով` հասան նպատակին (ինչի՞ն):

Գտնել հանգման խնդիրները:

• Գնդապետի դեմքի ժպիտն արագ անցավ գերիներին:
• Այդ խոսքերը խեղճ աշակերտին գցեցին ավելի մեծ շփոթության մեջ:
• Հուզմունքից շփոթված Նահապետն առաջին անգամ չհավատաց իր ականջներին:
• Նրանք արդեն հասել էին իրենց երազանքին:
• Մեր հարևանը խուսափում էր բարևել մարդկանց:

Փորձիր տարբերել ուղիղ խնդիրը հանգման խնդիրից:

• Աշակերտը մի անգամ հարց ուղղեց վարպետին:
• Կարճ ժամանակում նա վաճառեց ապրանքը անգլիացիներին:
• Դասղեկը գիրքը հանձնեց երեխային:
• Իմ մտքում հրաժեշտի խոսքեր եմ ասում հին քաղաքին, իմ ընկեր Անդոյին:
• Աստված Մովսեսին պատվիրում է մոլորյալ ժողովրդին դարձի բերել:

Կետադրել:

1. Արևը՝ որպես մի վիթխարի լուսարձակ, գետի խորքն այնպես էր լուսավորում, որ կարելի էր նրա հատակի ավազներն անգամ համրել:
2. Շողերի շեկ խրձերի մեջ ջրի խորքը թափանցած դեպի վեր էին շտապում անհամար ձկներ, և նրանց տարերային հոսանքին կարծես վերջ չկար:
3. Մի անգամ բախտ ունեցա երկու հսկաներին Թամանյանին և Թորամանյանին ընկերակցելու:
4. Մի աղջիկ կա` հմայքներով լեցուն, որ ամեն տարի այցելում է մեզ` ոսկեզօծ մազերը հովերին տված, ոտքերը բոբիկ ու ցողաշաղախ:
5. Մի առավոտ նշանավոր ասպետը հեծավ իր ձին, զինակիցը՝ ավանակը, և նրանք ճանապարհ ընկան:

Տրտմերես  բառը բարդ բառ է, որովհետև կազված է տրտում և երես արմատներից: Գտիր բառի բոլոր արմատները և առանձին-առանձին դրանցով կազմիր ևս մի քանի բառ- Տրտմագին, տնտրտում,տրտմաշուք, երկերեսանի, երեսապաշտ

Ծովին նկարագրող հատվածները դուրս գրիր:

Հոգիս այսօր մութ-կապո՜ւյտ է ծովուն պես

Հոգիս այսօր ե՜րգ ունի ճի՛շտ ծովուն պես

Հոգիս այսօր խենթեցե՜ր է ծովուն պես․․․

В больших городах , в многоэтажных зданиях, на тихих улицах, в студенческих столовых, в светлых аудиториях,  в университетских библиотеках, в старых журналах ,в дорогих магазинах, в светлых комнатах, на разных факультетах, в современных лабораториях, в новых общежитиях,  в соседних домах ,  в новых учебниках, в молодых семьях, в сегодняшних газетах, в хороших квартирах, в спортивн–залах, в жарких странах, в больших словарях.

                                                 

1. Ստորև բերված թվազույգերից որոնք են հավասարման               2x-y+4=0      լուծումները

(0;4), (5;0), (-2;0)

         Պատ.՝ (0;4), (-2;0)

• Տրված հավասարումից y-ն արտահայտեք x-ով

3x-5y=8

5y=3x-8

y=(3x-8):5

-3x+2y=7

2y=3x+7

y=(3x+7):2

X+y=5

y=5-x

• Տրված հավասարումներից x-ը արտահայտեք y-ով

x-3y+2=0

x=3y-2

4x-2y+8=0

4x=2y-8

x=(2y-8):4

-5x-y+7=0

5x=7-y

x=(7-y):5

4.  Տեղադրման եղանակով լուծեք հավասարումների համակարգը

x=7-5y

3(7-5y)-2y-4=0

21-15y-2y-4=0

21-4=15y+2y

17y=17

y=1

x=7-5=2

         Պատ.՝ (2;1)

x=2y-4

2(2y-4)+y-7=0

4y-8+y-7=0

5y=15

y=3

x=6-4=2

         Պատ.՝ (2;3)

• Գործակիցների հավասարեցման եղանակով լուծել հավասարումների համակարգը

7x-y+1+2x+y-3=0

7x+2x-y+y+1-3=0

9x=2

x=2/9

4/9+y-3=0

y=2+5/9

9x-3y+6=3(4x-y+2)

9x-3y+6=12x-3y+6

9x-12x=0

-3x=0

x=0

4*0-y+2=0

y=2