Արթուր Վարելջյան

Практическая грамматика слайд 57-60

Упражнение 8.
а) Замените сложное предложение простым.
Образец: Если вы плохо себя чувствуете, обратитесь к врачу.
При плохом самочувствии обратитесь к врачу.

1. Если мы встретимся, я верну тебе дискету.
   При нашей встрече я верну тебе дискету.
2. Если ты работаешь над текстом, пользуйся словарем.
   При работе над текстом пользуйся словарем.
3. Если ты уедешь, оставь свой адрес.
   При уходе оставь свой адрес.
4. Если вы решаете задачу, вам нужно хорошо знать теорию.
   При решении задачи вам нужно хорошо знать теорию.
5. Если климат Арктики потеплеет, изменятся климатические условия на Земле.
   При изменении климата Арктики, изменятся климатические условия на Земле.
   б) Замените простые предложения сложными, используя союз если.
6. При полном взаимопонимании они достигнут больших успехов.
   Если у них будет полное взаимопонимание, они достигнут больших успехов.
7. При точном выполнении всех условий эксперимента он получит интересные
   результаты.
   Если он точно выполнит все условия эксперимента, он получит интересные результаты.
8. При нормальных условиях работы шахтеры не станут выступать
   на митинге протеста.
   Если условия работы будут нормальные, шахтеры не станут выступать на митинге протеста.
9. при внимательном чтении вы можете найти в статье
   нужную информацию.
   Если внимательно прочитать статью, можно найти в статье нужную информацию.
10. При серьезном отношении к учебе он станет
    отличником.
    Если он будет серьезно относиться к учебе, он станет отличником.
11. При помощи друзей ты сдашь этот экзамен.
    Если друзья помогут, ты сдашь этот экзамен.
    7.При ясной погоде комету можно увидеть своими глазами.
    Если погода будет ясной, комету можно увидеть своими глазами.
12. При общем потеплении климата на планете области с умеренным климатом превратятся в тропики.
    Если климат на планете потеплеет, области с умеренным климатом превратятся в тропинки.
    Упражнение 9. Составьте из двух простых предложений
    сложное с придаточным условным (если):
13. Ты придешь рано. Мы пойдем в музей.
    Если ты придешь рано, мы пойдем в музей.
14. Ты пришлешь телеграмму. Я встречу тебя.
    Если ты пришлешь телеграмму, я встречу тебя.
15. Я приду к ним. Они пригласят меня.
    Если они пригласят меня пригласят, я приду к ним.
16. В комнате жарко. Открой окно.
    Если в комнате жарко, открой окно.
17. Мы увеличим стороны прямоугольника. Площадь его увеличится.
    Если мы увеличим стороны прямоугольника, площадь его увеличится.
18. Вес тела 100 кг. Масса этого тела тоже 100 кг.
    Если вес тела 100 кг, масса этого тела тоже 100 кг.

Упражнение 10. Замените сказуемое в придаточном предложении
инфинитивом:

1. Если мы позвоним ему, то он обязательно придет.
   Если ему позвонить, то он обязтельно придет.
2. Он будет очень рад, если вы напишете ему.
   Если ему написать, он будет очень рад.
3. Если вы знаете формулу, можно легко решить эту задачу.
   При знании этой формулы можно легко решить эту задачу.
4. Если вы рассказываете интересно, вас будут слушать.
   Если интересно рассказать, вас будут слушать.
5. Если вы нагреваете воздух, то он становится легче и поднимается вверх.
   При нагревании воздуха он становится легче и поднимается вверх.

Упражнение 11. Замените выделенное предложение
придаточным условным союзом если бы:

1. Мы бы вместе читали эту книгу, но ты не хотел.
   Если бы ты хотел, мы бы вместе читали эту книгу.
2. Он пошел бы в кино, но у него не было билета.
   Если бы у него был билет, он пошел бы в кино.
3. Я зашел бы к нему, но плохо себя чувствовал.
   Если бы я хорошо себя чуствовал, я бы зашел к нему.
4. Мой друг приехал бы ко мне, но я должен был ехать на практику.
   Если бы мой друг не поехал на практику, он бы зашел ко мне.
   Упражнение 14. Ответьте на вопросы, используя слова из скобок.
   Употребите в ответах придаточные предложения с союзом если:
   а) 1. При каком условии вы будете хорошо знать русский язык? (много
   работать). Если многу буду работать.
5. При каком условии вы не поедете в воскресенье за город? (будет
   дождь). Если будет дождь.
6. При каком условии вы сможете читать произведения советских
   писателей? (хорошо знать русский язык). Если хорошо буду знать русский язык.
7. При каком, условии вы сможете поступить в институт? (хорошо
   сдать экзамены). Если хорошо сдам экзамены.
8. При каком условии они не смогут сдать экзамены? (мало будут
   работать в году). Если будут мало работать в этом году.
9. При каком условии вы сможете быстро и правильно решить эту задачу?
   (знать формулу). Если узнаю формулу.
   б) 1. При каком условии можно успешно сдать экзамены?
   (много работать в году). Если много работать в году.
10. При каком условии можно правильно решить задачу? (знать
    формулу). Если знать формулу.
11. При каком условии можно поступить в политехнический институт?
    (хорошо знать математику, физику, химию). Если хорошо знать математику, физику, химию.
12. При каком условии можно поехать отдыхать? (закончить работу).
    Если закончить работу
13. При каком условии можно встретиться с друзьями? (поехать в
    Москву). Если поехать в Москву.

Հայոց հեթանոս աստվածների առաջին դիցարանը ձևավորվել է հայ ժողովրդի կազմավորմանը զուգընթաց՝ կրոնապաշտամունքային հավատալիքների (տոտեմիզմ, ոգեպաշտություն, բնապաշտություն, հմայական մոգություն) ազդեցությամբ: Հնագույն գրավոր աղբյուրներում պահպանվել են տեղեկություններ հայոց առաջին պետական կազմավորումներում գոյություն ունեցած պաշտամունքային երևույթների մասին: Հայկական լեռնաշխարհում վկայված առաջին պետական կազմավորման` Արատտայի (մ. թ. ա. XXVIII–XXVII դարեր) հովանավորը արարչագործ Հայա աստծու որդի Դումուզին էր (շումերերեն է. նշանակում է հարազատ որդի), որի անունը Աստվածաշնչի թարգմանություններում փոխարինված է Օրիոն-Հայկով: Հայասա երկրի (մ. թ. ա. XV–XIII դարեր) աստվածները հիշատակվում են խեթա-հայասական պայմանագրում, որտեղ վերծանվել է 12 աստծու անուն: Հայասայի դիցարանը ղեկավարել է գերագույն եռյակը. առաջինը ռազմի աստվածությունն էր, երկրորդը՝ մայր աստվածուհին, իսկ երրորդի անունը չի պահպանվել:Վանի թագավորության (Բիաինիլի, Ուրարտու, Արարատ) դիցարանը հիշատակվում է Մհերի դռան արձանագրության մեջ: Այն կազմված է եղել 70 աստվածությունից՝ 35 իգական և 35 արական (ամեն աստված ուներ իր նշանը), և շուրջ 100 սրբություններից: Դիցարանը գլխավորել է գերագույն եռյակը՝ Խալդի, Թեյշեբա, Շիվինի: Երկրպագել են նաև դաշտերի, լեռների, ծովերի և այլ աստվածությունների:Հետբիաինական դարաշրջանում ազգակից աստվածներից ձևավորվել է նոր պանթեոն, որը նույնությամբ պահպանվել է մինչև քրիստոնեության ընդունումը: Հայոց դիցարանի բնորոշ առանձնահատկությունը միակենտրոնությունն է, չկան չար կամ չարագործ աստվածներ, մեծարվել են լույսը, բարին, ընտանեկան օջախը, գիտությունները:Հայոց դիցարանը ղեկավարում է գերագույն եռյակը՝ Արամազդը՝ աստվածների հայրը, երկնքի ու երկրի արարիչը, լիություն, բարություն և արիություն պարգևողը (պաշտամունքային գլխավոր կենտրոնը եղել է Դարանաղյաց գավառի Անի ամրոցը), Անահիտը՝ արգասավորության, պտղաբերության մայր դիցուհին (գլխավոր կենտրոններն էին Եկեղյաց գավառի Երիզա/Երզնկա ավանը, Արտաշատը), Վահագնը՝ պատերազմի, քաջության և հաղթանակի աստվածը (գլխավոր մեհյանը Աշտիշատում էր. կոչվել է Վահեվանյան): Գլխավոր աստվածություններից է Աստղիկը՝ սիրո և գեղեցկության, երկնային լույսի և ջրի դիցուհին: Հայոց դիցարանի ազդեցիկ դիցուհիներից է Արամազդի դուստրը՝ Նանեն՝ ընտանիքի պահապանը, իմաստնության, ողջախոհության և ռազմի աստվածուհին: Նանեի պաշտամունքը սերտորեն կապված էր Անահիտի պաշտամունքի հետ: Նանեի տաճարը Եկեղյաց գավառի Թիլ ավանում էր՝ Անահիտի տաճարի մոտակայքում: Հիմա էլ հաճախ մեծ մորը՝ տատին, ասում են նաև նանե, նան, որը վկայում է Նանե դիցուհու՝ մարդաստվածության հետ կապի և ժողովրդի մեջ նրա անվան ու պաշտամունքի տարածվածության մասին:Արեգակի, կրակի ու լույսի, մաքրության ու ճշմարտության աստվածը Արեգ-Միհրն է: Ըստ հայոց հին հավատքի՝ Արեգակի սրտում ապրում են 365 սրբեր, որոնցից յուրաքանչյուրը տարվա 1 օրվա տերն է. վկայակոչվում են չարը խափանելու նպատակով: Միհրի գլխավոր տաճարը Դերջան գավառի Բագառիճ ավանում էր: Նրան է նվիրված նաև Գառնիի հեթանոսական տաճարը: Միհրի անունից է ծագել հայոց հեթանոսական սրբավայրերին տրվող ընդհանուր՝ մեհյան անվանումը, ինչպես նաև բազմաթիվ հայկական և օտար անձնանուններ՝ Միհրան, Միհրդատ, Միհրներսեհ, Մեհրուժան և այլն: Միհրի աստվածության հետագա վիպական մարմնավորումները «Սասնա ծռեր» էպոսի Մեծ և Փոքր Մհերներն են:Դպրության, պերճախոսության, գիտությունների և ուսման, արվեստների հովանավոր աստվածը Տիրն է՝ Արամազդի ատենադպիրն ու սուրհանդակը: Համարվել է մարդկանց ճակատագրերի գուշակն ու երազների մեկնիչը, նրանց չար ու բարի գործերի գրառողը: Նրան նվիրված գլխավոր տաճարը հին Արտաշատի մերձակայքում էր՝ Երազամույն վայրում, և կոչվել է Արամազդի գրչի դիվան կամ գիտությունների ուսուցման մեհյան: Տիրին անվանել են նաև Երազացույց ու Երազահան: Տիր աստծու անունից են ծագել մի շարք անձնանուններ (Տիրան, Տիրատուր, Տիրայր, Տրդատ) և տեղանուններ (Տիրինկատար լեռը, Տիրակատար քաղաքը, Տրե և Տիրառիջ գյուղերը), ծիածանի՝ Տիրական կամ Տրական գոտի անվանումը և այլն:Վանատուրը հին հայերի դիցարանում հյուրընկալության աստվածն է՝ պանդուխտների, օտար ճամփորդների հովանավորը, նրանց ապաստան ու օթևան տվողը: Վանատուրի տոնը նշել են հին հայոց տարեգլխի՝ Ամանորի առաջին օրը, որի համար հաճախ նրան անվանել են նաև Ամանորի դից, նույնացրել Նոր տարին անձնավորող Ամանոր աստծու հետ:Հայկական դիցարանում անդրաշխարհի աստվածը Սպանդարամետն է, պաշտվել են նաև Անգեղ (Ներգալ), Դեմմետր, Գիսանե, Բարշամ և այլ աստվածություններ:Հելլենական մշակույթի տարածումից հետո հայ հեթանոս աստվածները նույնացվել են հունական համապատասխան աստվածների հետ՝ Արամազդը՝ Զևսի, Անահիտը՝ Արտեմիսի, Միհրը՝ Հելիոսի, Վահագնը՝ Հերակլեսի, Տիրը՝ Ապոլլոնի (նաև Հերմեսի), Աստղիկը՝ Աֆրոդիտեի, Նանեն՝ Աթենասի, և այլն՝ պահպանելով, սակայն, իրենց ազգային, պաշտամունքային ինքնատիպ հատկանիշները: Հեթանոս հայերն իրենց աստվածներին նվիրել են հատուկ տոներ, նրանց համար կառուցել տաճարներ, մեհյաններ, նվիրատվություններ արել, կենդանիներ զոհաբերել: Նրանց անուններով են կոչել հայ հեթանոսական տոմարի ամիսները, օրերը, տեղանուններ, անձնանուններ և այլն:Հայաստանում քրիստոնեության տարածման շրջանում ոչնչացվել են հեթանոս աստվածներին նվիրված արձաններն ու քանդակները, մեհենական արժեքները, ինչպես նաև տաճարները, բագինները. պահպանվել են միայն Անահիտի պղնձաձույլ արձանի գլուխն ու նրա պատկերով մի մեդալիոն, Գառնիի հեթանոսական տաճարը: Վերջին տարիներին մի շարք հնավայրերի պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են հեթանոսական մշակույթի նորանոր արժեքներ, հեթանոս աստվածներին նվիրված տարբեր իրեր: Քրիստոնեությունը Հայաստանում պետական կրոն հռչակելուց հետո հեթանոս աստվածներին նվիրված որոշ սովորույթների, պաշտամունքային տարրերի քրիստոնեական շունչ է հաղորդվել՝ կապելով Հայ եկեղեցու տարբեր տոների կամ արարողությունների հետ:

Մեծ Հայքի և Պարսկաստանի միջև առաջացած թշնամության հետևանքով հայ Արշակունիները կողմնորոշվել են դեպի Հռոմ․ կայսրություն, ջանալով նրա աջակցությամբ դիմակայել ռազմատենչ Սասանյաններին։ Խոսրով Ա Մեծի սպանությունից հետո, 261-ին Շապուհ I գրավել է Մեծ Հայքը, յուրացրել «Հայոց Մեծաց արքա» տիտղոսը և երկրի կառավարումը հանձնել իր որդիներին։ Խոսրով Ա Մեծի մանկահասակ որդի Տրդատը, հարկադրաբար ապաստանելով Հռոմում, 270-ական թթ․ ծառայության է մտել կայսրական բանակում, պարսից դեմ մարտերում հռչակվել անձնական քաջություններով, արժանացել Դիոկղետիանոս կայսրի համակրանքին ու հովանավորությանը։ Վերջինիս աջակցությամբ պարսկական զավթիչներից ազատագրվել է Մեծ Հայքը, և հայրենի գահին է հաստատվել Տրդատ Գ Մեծը։ Նա գահակալման սկզբնական տարիներին հակահարված է հասցրել Մեծ Հայքի հողերն ասպատակած ալաններին, ապա հաջողությամբ պայքարել Սասանյանների նոր ոտնձգությունների դեմ։ Հայ-հռոմ․ զորքերից վերստին պարտություն կրած Սասանյանները 298-ին Մծբինում կնքած 40-ամյա հաշտության պայմանագրով ճանաչել են Մեծ Հայքի թագավորության անկախությունը և Տրդատ Գ Մեծի արքայապատիվ իրավունքները։ Մծբինի պայմանագրով և հայ-հռոմ․ դաշինքով կաշկանդված Պարսկաստանը խրախուսել է որոշ հայ նախարարությունների կենտրոնախույս հակումները և Մեծ Հայքի դեմ կովկասյան ցեղերի հրոսակային հարձակումները։ Հայոց արքա Խոսրով Բ Կոտակը (330-338) հարկադրված ճնշել է ներքին խռովությունները, սրի քաշել Մանավազյան, Որդունի և Բզնունի նախարար․ տոհմերին, վերամիավորել Շապուհ II-ի (309-379) սադրանքով ինքնագլուխ դարձած Աղձնիքն ու Հայոց Միջագետքը, հակահարված հասցրել Մազքթաց Արշակունի Սանեսան-Սանատրուկի ոտնձգություններին։ Խոշոր ավատառուների անջատական ձգտումները կանխելու նպատակով՝ Խոսրով Բ սահմանել է հազար և ավելի զինվոր ունեցող նախարարներին մայրաքաղաքում Հայոց արքունիքի անմիջական հսկողության ներքո բնակվելու օրենք։ Կարճատև խաղաղության տարիներին Խոսրով Բ ծավալել է շին․ աշխատանքներ, հիմնել Դվին մայրաքաղաքը, տնկել «Տաճար մայրի» և «Խոսրովակերտ» արգելանոց-անտառները։ Խաղաղությունը խաթարվել է 337-ին պարսկ․ զորքերի՝ Մծբին և Վասպուրական ներխուժումներով։ Սակայն Վանա լճի հս-արլ․ ափին, Առեստ ավանի մոտ ճակատամարտում հայկ․ 30 հզ-անոց զորաբանակը սպարապետ Վաչե Մամիկոնյանի հրամանատարությամբ ջախջախել է թշնամուն և ազատագրել երկիրը։ Նույն թվականին կանխվել է նաև պարսիկների երկրորդ հարձակումը։

Խոսրով Բ Կոտակի մահից հետո Տիրանը (339_350) շարունակել է իշխանության կենտրոնացման քաղաքականությունը․ սանձել է անջատամետ նախարարներին, սահմանափակել ուռճացած եկեղեցու կալվածքները, տապալել ընդդիմացող Հուսիկ Ա Պարթևին և կաթողիկոս․ աթոռին կարգել Աղբիանոսյան տոհմի ներկայացուցիչ Փառեն Ա Աշտիշատցուն։ 350-ին Շապուհ II մեծ բանակով ներխուժել է Մեծ Հայք, դավադրաբար գերեվարել Տիրան արքային ու նրա ընտանիքը։ Սակայն նույն թվականին հայ-հռոմ․ միացյալ զորքերը Բասեն գավառում գլխովին ջախջախել են պարսկական ուժերին, Շապուհ II-ին հարկադրել կնքել հաշտության պայմանագիր և գերությունից ազատել Հայոց արքային։ Տիրանի կուրացման և գահաժառանգ Արտաշեսի՝ բանտում սպանվելու պատճառով Մեծ Հայքի թագավոր է հռչակվել կրտսեր արքայազն Արշակ Բ (350_368)։ Գահակալման սկզբ․ տարիներին Արշակ Բ աշխարհիկ և հոգևոր ավատառուների նկատմամբ վարել է զիջող․ քաղաքականություն։ Նա հաշտվել է Գիրգոր Լուսավորչի տոհմի հետ և կաթողիկոս․ աթոռին հաստատել Ներսես Ա Մեծին, որի համագործակցությամբ իրագործել է մի շարք բարեփոխումներ, չափավորել հարկերը, կարգավորել ամուսնաընտանեկան հարաբերությունները, հիմնել նոր դպրոցներ ու խնամատար հիմնարկներ։

Յուրաքանչյուր շարքում գտնե՛լ այն բայը, որը կրավորական ածանց չունի։

կոտրվել, գրվել, ծարավել, հաղորդվել

սոսնձվել, սեղմվել, ներկվել, գրավել

խորովել, վաճառվել, գնահատվել, կրճատվել

շարվել, տպագրվել, բղավել, մթերվել

գլորվել, գովել, ձևավորվել, միավորվել
2։ Յուրաքանչյուր շարքում գտնե՛լ նշված սեռի բայը։

ներգործական – նիրհել, ցատկել, նկարել, ձգտել

ներգործական – խարխափել, բաշխել, զբոսնել, հիանալ

ներգործական – սայթաքել, մրսել, շտապել, ստուգել

չեզոք – զարդարել, նախորդել, շաղախել, ձուլել

չեզոք – ընդգծել, փոփոխել, կուտակել, փայլել

չեզոք – ուղղել, թողարկել, ցատկել, հղկել

կրավորական – գրավել, սղոցվել, բղավել, խռովել

կրավորական – վրդովել, նզովել, հոլովել, վաճառվել

կրավորական – կռավել, բովել, ճշգրտվել, թոթովել

1․ Ծանոթացիր Եղիշե Չարենցի թողած գրական ժառանգությունը:
2․ Համացանցի օգնությամբ փորձիր պարզել` ինչ ասել է տրիոլետ, սոնետ, ռուբայաթ, գազել։ Եղիշե Չարենցի ստեղծագործություններից բեր համապատասխան օրինակներ:

Տրիոլետը ութ տողանի բանաստեղծություն է, որի 4-րդ և 7-րդ տողերը կրկնում են առաջինը, իսկ 8-րդը՝ երկրորդը, որով ամբողջ բանաստեղծությունն ունենում է երկու հանգ: Օր․՝ Տրիոլետ Լ. Բ.-ին Եղ․ Չարենց

Ինչքան աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս —
Այնքան աշխարհը անուշ ու ցանկալի կլինի.
Թե ուզում ես չսուզվել ճահճուտները անհունի —
Պիտի աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս:
Այնպե՜ս արա, որ կյանքում ո՜չ մի գանգատ չիմանաս,
Խմի՜ր թախիծը հոգու, որպես հրճվանք ու գինի.
Որքան աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս —
Այնքան աշխարհը անուշ ու ցանկալի կլինի…
Սոնետը Տասնչորս տողանի բանաստեղծություն է, որը բաղկացած Է երկու քառատող և երկու եռատող տներից: Օր․՝ Սոնետ, եղ․ Չարենց
Ես ինչպե՞ս Ձեզ չսիրեմ։ — Դուք արվեստ եք ու հոգի։
Օ, կարելի՞ է արդյոք պրոֆիլը Ձեր չսիրել։
Ով երգ ունի իր սրտում ու սովոր է գեղեցկի՝
Նա պարտավոր է Ձեզ բյուր, հազար սոնետ նվիրել։

Դուք այնպես մե՜ղմ եք խոսում։ Երբ Դուք կարդում եք, տիկի՜ն,
Ձեր շրթունքները գունատ նմանվում են հասմիկի։
Եվ Ձեր աչքերը, գիտե՞ք, առանց ներքին կրակի,
Լուսաշող են՝ Ձեր կրծքի քարերի պես թանկագին։

Իսկ երբ ականջ եմ դնում ես Ձեր թեթև քայլերին —
Թվում է ինձ, թե նոքա տրիոլետներեն երգում
Եվ այդ երգով հմայված՝ սիրտս տխրում է լռին։

Եվ Դուք գիտե՞ք, որ սիրուց հիվանդացած իմ հոգում
Ես միշտ լսում եմ թեթև, թավ թրթիռներ ջութակի —
Երբ համբուրում եմ ես Ձեր բարակ մատներն ապակի։
Ռուբայաթը քառյակ է։ Դասական քառյակի մեջ հանգավորվում են առաջին, երկրորդ և չորրորդ տողերը, իսկ երրորդը մնում է ամուրի՝ անհամգ։ Օր․՝ ռուբայաթ, Եղ․ Չարենց
Ապրում ես, շնչում ես, դու դեռ կաս — բայց ամե՛ն վայրկյան դու ա՜յլ ես.
Անցյալ է դառնում քո ներկան— ու ամե՛ն վայրկյան դու ա՛յլ ես.
Բայց ներկան քո— հո՛ւնտ է գալիքի՝ մեռնելով— նա սնում է գալիքը,
Եվ այսպես— տևում ես դու երկար,— ու ամե՛ն վայրկյան դու ա՜յլ ես։
Գազելը բանաստեղծության կայուն ձև է, բաղկացած է մի քանի երկտող տներից, որի մեջ առաջին տան զույգ և մնացած տների երկրորդ տողերի վերջնամասերը կրկնվում են, իսկ դրանց նախորդող բառերը ներքին հանգ են կազմում։ Օր,՝ Մորս համար գազել, եղ․ Չարենց․
Հիշում եմ դեմքը քո ծեր, մայր իմ անուշ ու անգին,
Լույս խորշոմներ ու գծեր, մայր իմ անուշ ու անգին:

Ահա նստած ես տան դեմ, ու կանաչած թթենին
Դեմքիդ ստվեր է գցել, մայր իմ անուշ ու անգին:

Նստել ես լուռ ու տխուր, հին օրերն ես հիշում այն,
Որ եկել են ու անցել, մայր իմ անուշ ու անգին:

Եվ հիշում ես քո որդուն, որ հեռացել է վաղուց,-
Ո՞ւր է արդյոք հեռացել, մայր իմ անուշ ու անգին:

3․ Չարենցի ռուբայաթները, բացատրել` ինչ է ռուբայաթը կամ ռուբային, ընտրությամբ ձայնագրվել կամ տեսագրվել, պարտադիր է:

4․ Չարենցի ութնյակները, կարդալ, վերլուծել:
Բորբ մի աղջիկ զարկեց ձեռքով իր բոց կոնքին
Ու վերեւից խնդաց զվարթ ու ոսկեձայն.-
(Այս տողերում Չարենցը նկատի ունի արևին)
Հազար վարդեր կրակվեցին շուրջը, կողքին,
Հազա՜ր խաշխաշ, ու գարնան օր, ու ծիածան:
(Արևի օգնությամբ ամենուր վարդեր աճեցին, գարունը լցվեց տաքությամբ, ծիածանով)
Քաղցր ծփաց հեշտանք ու տապ, թույն ու գրգիռ,
Դաշտերը խաս ծաղիկներով ծփծփացին.-
Աշխարհը – ալ, նարնջագույն, վառքը – կարմիր,
Ողջը – հրա՜շք ու խնդությո՜ւն արեգնածին…
(Արևի կարմիր շողերը լցրեցին ամբողջ աշխարհը վառ գույներով, ծաղիկներով և խնդությամբ, ուրախությամբ)

5․ «Տաղարան» շարքը:
Ինչո՞ւ է կոչվում տաղարան:
Եղիշե Չարենցի «Տաղարան» շարքը, որը հեղինակն ավարտել է 1921 թվականին, նրա գեղարվեստական այդ ընթացքի ինքնատիպ արտահայտություններից մեկը եղավ, որը տպագրվեց 1922 թվականին՝ տեղ գտնելով մոսկովյան հրատարակության երկհատորյակի առաջին հատորում:
«Տաղարան» ժողովածուն նա ձոնել է իր կնոջը՝ Արփենիկին:
6․ Քո ընտրությամբ բերանացի (անգիր) սովորիր երեք բանաստեղծություն:
Դուրս գրիր շարքից բարբառային բառերը և դարձրու գրական հայերեն:

Բախչովն անցան, բույր շնչեցին, ափսոս, որ վարդը չտեսան,
Չոր ու դատարկ տեսքով տարված հոգեկան, բարդը չտեսան: Բախչա-այգի,

բակ Երգիս ձայնին մեջլիսն եկան, ու անտարբեր անցան նորից՝ Սրտիցս իրենց սիրտը գցած հոգեղեն կարթը չտեսան:

մեջլիս-հավաքույթ

Եղա ինչպես ամառվա արտ քանի դեռ սիրտ կար ու կրակ`
Ցողունների օսկով տարված՝ անսահման արտը չտեսան:
օսկով-ոսկով
Քո՜ւյր, սիրեկան, օտար մարդիկ, բարեկամ ու անծանոթ
Մոտովս անցան՝ տաղերիս տակ կենդանի մարդը չտեսան:

Տաղ-երգ

Ի՞նչ է նշանակում «մագնիս» բառը:
Մագնիս նշանակում է Մագնեսիայից բերված քար:

Ո՞րն է բնական մագնիսը:
Բնությունից ստեղծված մագնիսը կոչվում է բնական մագնիս։

Ինչպե՞ս են ստանում արհեստական մագնիսներ:
Արհեստական մագնիսներ ներկայումս ստանում են երկաթի, նիկելի և կոբալտի համաձուլվածքից:

Ի՞նչն են անվանում մագնիսական բևեռներ:
Մագնիսի այն տեղամասերը, որտեղ մագնիսական ազդեցությունն առավելագույնն է, կոչվում են մագնիսի բևեռներ:

Ինչպե՞ս են փոխազդում մագնիսների բևեռները:
Յուրաքանչյուր մագնիս ունի 2 բևեռ՝ S հարավային և N հյուսիսային: Նրանք կամ իրար ձգում են, կամ վանում են։

Ինչպե՞ս կարելի է մագնիսական սլաքի օգնությամբ որոշել մագնիսացած պողպատե ձողի բևեռները:
Եթե մագնիսացած պողպատե ձողին մոտեցնենք մագնիսական սլաքը, ապա սլաքի հյուսիսային բևեռը կձգվի դեպի ձողի հարավաին բևեռը և կվանվի ձողի հյուսիսային բևեռի կողմից ։ Այդպես կորոշենք ձողի բևեռները։

Ինչի՞ ազդեցությամբ է կողմնացույցի սլաքը ուղղորդվում որոշակի ուղղությամբ: Ո՞ր կողմն է այն ցույց տալիս:
Կողմնացույցի սլաքը ցույց է տալիս հյուսիսը:

Որտե՞ղ են կիրառվում մագնիսները:
Մագնիսները կիրառվում են տեխնիկայի շատ բնագավառներում, բժշկության մեջ, կենցաղում։

Ինչու՞ է բնության մեջ գոյություն ունեցող մագնիսական երկաթաքարը մագնիսացած լինում: Ի՞նչն է նրան մագնիսացրել:
Քարը օժտվում է մագնիսական հատկություններով մագնիսական դաշտի շնորհիվ։

Ի՞նչն են անվանում մագնիսական դաշտ:
Մագնիսական դաշտը մատերիայի առանձնահատուկ տեսակ է, որը տարբերվում է նյութից և իր շուրջը գոյություն ունեցող մագնիսացած մարմիններից:

Մագնիս նշանակում է «Մագնեսիայից բերված քար»:

Յուրաքանչյուր մագնիս ունի 2 բևեռ: Համապատասխանաբար՝ S հարավային և N հյուսիսային: Մագնիսական փոխազդեցության օրինաչափությունները պարզաբանելու համար հաճախ օգտվում են մագնիսական սլաքից:

Մագնիսական սլաքը՝ բարակ, երկարավուն, շեղանկյունաձև մագնիսի թիթեղ է, որը տեղադրված է սայրին և կարող է հեշտությամբ պտտվել նրա շուրջը:

Ընդհանրացնելով էլեկտրական և մագնիսական դաշտերի մասին պատկերացումները, նրանց միջև եղած կապը բացահայտող փորձնական արդյունքները, Ջեյմս Մաքսվելը տվեց էլեկտրակամագնիսական մակածման օրենքի մաթեմատիկական նկարագիրը՝ ստեղծեց էլեկտրամագնիսական դաշտի տեսությունը: 

 Մաքսվելը հասկացավ էլեկտրամագնիսական մակածման երևույթի էությունը:Փոփոխական մագնիսական դաշտը առաջացնում է փոփոխական էլեկտրական դաշտ:Նա նաև առաջ քաշեց մի վարկած.Փոփոխվող էլեկտրական դաշտը, իր հերթին ստեղծում է փոփոխվող մագնիսական դաշտ:Փոփոխվող մագնիսական և էլեկտրական դաշտերը չեն կարող առանձին -առանձին գոյություն ունենալ, նրանք մեկ ընդհանուր՝ էլեկտրոմագնիսական դաշտի տարբեր դրսևորումներ են:Ելնելով իր իսկ ստեղծած տեսությունից՝ էլեկտրամագնիսական դաշտի հավասարումներից, Մաքսվելը կանխատեսեց էլեկտրամագնիսական ալիքների գոյությունը:
Այդ հանճարեղ կանխատեսման փորձարարական ապացույցները ստացվեցին Մաքսվելի մահվանից մոտ 10 տարի անց, գերմանացի ֆիզիկոս Հայնրիխ Հերցի կողմից:  Ռադիոկապի իրականացման համար անհրաժեշտ են մեծ հաճախության էլեկտրամագնիսական ալիքներ, որոնք սակայն պետք է կրեն ձայնային ազդանշանի առանձնահատկություններ, այլապես ռադիոկապն անիմաստ կլինի: Դրա համար ռադիոհաղորդիչն ունի մոդուլյատոր կոչվող սարքը, որում տեղի է ունենում մեծ հաճախությամբ և ձայնային հաճախությամբ էլեկտրամագնիսական ազդանշանների վերադրում: 

Ռադիոտեղորոշիչի հզոր գեներատորը ստեղծում է շատ կարճ տևողությամբ էլեկտրամագնիսական ալիքների իմպուլսներ, որոնք ալեցիրի օգնությամբ առաքվում են դեպի ուսումնասիրվող oբյեկտը: Օբյեկտը դրանք անդրադարձնում է, և սարքը գրանցում է այդ իմպուլսը: Օբյեկտի հեռավորությունը որոշելու համար հատուկ սարքով չափվում է իմպուլսի առաքման և գրանցման պահերի միջև ընկած t ժամանակահատվածը: Այդ ընթացքում էլեկտրամագնիսական ալիքի իմպուլսը անցնում է S=c⋅t ճանապարհ: Մինչև օբյեկտ հեռավորությունը՝ R-ը, հավասար կլինի այդ ճանապարհի կեսին. Ռադիոտեղորոշման մեթոդով շատ մեծ ճշտությամբ որոշվել են Երկրից մինչև Լուսին, Մերկուրի, Վեներա, Մարս, Յուպիտեր և այլ տիեզերական օբյեկտներ եղած հեռավորությունները:

Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգի VIIA խմբի տարրերը անվանվում են հալոգեններ: Հալոգենների խմբին է պատկանում նաև ռադիոակտիվ աստատ` At տարրը, որի քանակը երկրակեղևում անչափ փոքր է: Նրա հատկությունների վերաբերյալ մեզ շատ քիչ բան է հայտնի, և այն չենք դիտարկելու:
Հալոգենների ատոմներն արտաքին էլեկտրոնային շերտում պարունակում են 7-ական էլեկտրոն: Հալոգենները գոյություն ունեն երկատոմ մոլեկուլների ձևով, որոնք առաջանում են հալոգենների ատոմների արտաքին էներգիական մակարդակի կենտ էլեկտրոնները զույգվելու հաշվին: Կապը երկու ատոմի միջև կովալենտային ոչ բևեռային է:

Քլորը, բրոմը և յոդը ջրում վատ են լուծվում, ֆտորը փոխազդում է ջրի հետ: Հալոգեններն ազատ վիճակում շատ թունավոր են, նույնիսկ յոդը, եթե նրա կոնցենտրացիան օդում մեծ է:

Բոլոր հալոգեններն ուժեղ օքսիդիչներ են: Առավել վառ արտահայտված օքսիդացնող հատկությամբ օժտված է ֆտորը:
Ատոմային համարի և ատոմի շառավղի մեծացման հետ հալոգենների օքսիդացնող հատկությունը փոքրանում է:
Յուրաքանչյուր հալոգեն իր պարբերությունում ամենաուժեղ օքսիդացնողն է, որը հստակ դրսևորվում է մետաղների և հալոգենների փոխազդեցության ժամանակ: Այսպես, ֆտորը սովորական պայմաններում փոխազդում է մետաղների մեծ մասի, իսկ տաքացման պայմաններում` նույնիսկ ազնիվ մետաղների` արծաթի, ոսկու, պլատինի հետ:

1. Как Мцыри попал в монастырь?
   Русский генерал взял больного Мцыри в плен, когда тому было шесть лет. Мальчик не разговаривал и отказывался есть. Из жалости один монах забрал его к себе, а потом отвел в монастырь.
2. Сколько дней отсутствовал Мцыри в монастыре? Сколько дней Мцыри был на свободе (на воле)?
   Мцыри исчез с монастыря на три дня и был в свободе. Потом его нашли бледным и бесчуственным в лесу.
3. Где находится родина Мцыри?
   Родина Мцыри находилась в Кавказе.
4. Почему Мцыри не достиг родины?
   Он сбился с пути.
5. С кем дрался Мцыри? Какой зверь стал соперником Мцыри?
   Мцыри встретил в лесу барса и сражался с ним.
6. Какие нравственные ценности утверждает поэма Лермонтова «Мцыри»?
   Отвага, смелость, любовь к родине и свободе.
7. Чего хотел Мцыри и о чем мечтал?
   Мцыри мечтал вернутся на родину, к своим родным и близким.
8. Где происходят события поэмы Лермонтова «Мцыри»
   События происходят в Грузии, в монастыре, у рек Арагвы и Куры.
9. Что для Мцыри значит жить?
   Для Мцыри жить значило наслаждатся свободой и природой, любить жизнь.
10. О чем поведал юноша посетившему его старому монаху?
    Мцыри поведал монаху как он три дня искал путь к родине, дрался с барсом и как ему было тяжело в неволе.
11. Почему для Мцыри три дня побега были такими счастливыми?
    Потому что Мцыри три дня был на свободе, мог дышать свежим воздухом и делать чего пожелает.

Из практическая грамматики

Упражнение 13. Вставьте, где необходимо, сравнительную или
превосходную степень. Перепишите предложения.

1. Мать-земля родная наша, в дни беды и в дни побед нет тебя (светлый) и
   (красивый), и (желанный) сердце нет. 2. Это утро (хорошее, светлое). 3. Русские
   писатели одни из (хорошие) писателей в мире. 4. Китайская иволга (крупная,
   красивая) нашей. 5. Японский ибис – одна из (замечательная) птиц
   Уссурийского края. 6. Я часто вспоминаю о (счастливый) днях моей жизни.